สวัสดีครับ ห่างหายไปนานกับเกร็ดสาระจากจตุรัส วันนี้เห็นว่าในละครของเรากล่าวถึงเมืองกำแพงเพชรด้วยชื่อที่เรียกกันหลากหลาย ไม่ว่าจะเป็นชากังราว นครชุม หรือ กำแพงเพชร ซึ่งเป็นชื่อเดียวกับจังหวัดกำแพงเพชรในปัจจุบัน จึงได้นำเอาประวัติคร่าวๆ ของเมืองกำแพงเพชรที่เกี่ยวข้องกับเล่าขานตำนานวีรชนเราในขณะนี้มาฝากกันครับ
“กำแพงเพชร” เป็นเมืองเก่าแก่ที่มีความเจริญรุ่งเรืองมาตั้งแต่ยุคทวารวดี ซึ่งเป็นยุคเจริญรุ่งเรืองแรกๆ ในแถบสุพรรณภูมิเราครับ สำหรับชื่อเมืองกำแพงเพชรนั้น มีชื่อเรียกกันหลากหลาย แต่ก่อนอื่นต้องขอทำความเข้าใจกันก่อนกว่า ชื่อเมืองที่มีหลากหลายนั้น อาจไม่ได้ตั้งอยู่ในบริเวณเดียวกันทั้งหมด แต่คงอยู่ในจังหวัดกำแพงเพชรปัจจุบันครับ ยกตัวอย่างเช่น เมืองแพรกศรีราชา เมืองสรรค์ ปัจจุบันก็อยู่ที่จังหวัดชัยนาท แต่ไม่ได้อยู่ที่อำเภอเมือง จังหวัดชัยนาทปัจจุบัน เวียงกุมกาม ถึงแม้ว่าจะอยู่ที่จังหวัดเชียงใหม่ แต่ก็อยู่ที่อำเภอสารภี ไม่ได้อยู่ที่อำเภอเมือง จังหวัดเชียงใหม่ เมืองดงละคร เป็นเมืองเก่ายุคทวารวดี ที่ปัจจุบันอยู่ในเขตจังหวัดนครนายก แต่ก็ไม่ได้เป็นเมืองดุจยุคสมัยโบราณ กลับเป็นแต่ซากเมืองร้างให้เห็นกันอยู่ในปัจจุบันเท่านั้น เมืองเชลียง และศรีสัชนาลัย ปัจจุบันอยู่ในเขตจังหวัดสุโขทัย ซึ่งก็ไม่มีจังหวัดเชลียงหรือจังหวัดศรีสัชนาลัย เพราะถูกควบรวมอยู่กับจังหวัดสุโขทัยในปัจจุบันครับ ทั้งนี้ด้วยการแบ่งอาณาเขตปัจจุบัน ซึ่งแตกต่างจากการแบ่งอาณาเขตในสมัยโบราณที่ไม่มีการแบ่งอาณาเขตกันอย่างชัดเจน ใช้เพียงแต่การตั้งชุมชนขึ้น มีความเข้มแข็งทางชุมชนจนขยายกลายเป็นเมืองขึ้นมา จึงเรียกว่าเมืองนั้น..เมืองนี้... นั่นเองครับ
กลับมาที่เรื่องราวของกำแพงเพชรกันต่อครับ จังหวัดกำแพงเพชรเป็นที่ตั้งของเมืองในสมัยโบราณหลายเมือง อาทิ เมืองชากังราว เมืองนครชุม เมืองเทพนคร เมืองคณฑี เมืองแปบ เมืองไตรตรึงษ์ และเมืองกำแพงเพชรครับ ในยุคสุโขทัย เมืองกำแพงเพชรเป็นเมืองหน้าด่านสำคัญ มีฐานะเป็นเมืองลูกหลวง โดยมากจะมีเชื้อพระวงศ์พระร่วงเจ้า หรือสุโขทัยไปครอง เช่นเดียวกันกับเมืองศรีสัชนาลัยครับ ต่างกันที่ความสำคัญของศรีสัชนาลัยนั้น เป็นเมืองลักษณะคู่แฝดมาตั้งแต่ก่อนพ่อขุนศรีอินทราทิตย์ ปฐมกษัตริย์เชื้อวงศ์พระร่วงเจ้า เชื้อพระวงศ์ซึ่งจะไปครองเมืองศรีสัชนาลัย จึงไปครองในฐานะอุปราช หรือพระราชารองครับ
สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าดิศวรกุมาร กรมพระยาดำรงราชานุภาพ บิดาแห่งประวัติศาสตร์ไทย ทรงบันทึกเอาไว้ว่า “กำแพงเพชร เป็นเมืองที่เก่าแก่ มั่นคง ยังมีความสมบูรณ์มาก และเชื่อว่าสวยงามที่สุดในประเทศไทย” ครับ 
สำหรับตำนานเมืองกำแพงเพชรนั้น มีเรื่องเล่าเกี่ยวกับพระเจ้าพรหมมหาราช กษัตริย์ผู้ถูกยกย่องให้เป็น “มหาราช” องค์แรกของไทย ว่าทรงนำทัพขับไล่ขอมจนมาถึงบริเวณเมืองกำแพงเพชรในปัจจุบัน จนร้อนถึงพระอินทร์ต้องเสด็จมาเนรมิตกำแพงศิลาเอาไว้ ไม่ให้พระเจ้าพรหมสังหารพวกขอมจนสิ้นชาติพันธุ์ พระเจ้าพรหมจึงตั้งชื่อเมืองแห่งนี้ว่า “กำแพงเพชร” ครับ นอกจากนี้ ก็ยังมีอีกเมืองหนึ่งคือ “เมืองไตรตรึงษ์” ที่อยู่ในอาณาเขตของจังหวัดกำแพงเพชรในปัจจุบันครับ เมืองนี้ว่าเป็นเมืองที่เกี่ยวข้องกับตำนานท้าวแสนปม ซึ่งเป็นอีกตำนานหนึ่งของที่มาของพระเจ้าอู่ทอง หรือสมเด็จพระรามาธิบดีที่ ๑ ปฐมกษัตริย์ผู้สถาปนากรุงศรีอยุธยานั่นเองครับ
ส่วนตามหลักฐานที่ค่อนข้างชัดเจน คือ เมืองชากังราวและเมืองนครชุมครับ ว่าเมืองนครชุมสร้างขึ้นก่อน โดยพญาเลอไท พระราชโอรสของพ่อขุนรามคำแหงมหาราชเป็นผู้สร้างขึ้นครับ ตั้งอยู่ฝั่งตะวันตกของแม่น้ำปิง ส่วนเมืองชากังราวเชื่อว่า พระมหาธรรมราชาลิไท พระราชโอรสของพญาเลอไทเป็นผู้สร้างขึ้นครับ ว่าสายน้ำเปลี่ยนไปเดินข้างตะวันตก ทำให้เมืองนครชุมถูกสายน้ำเซาะ พระมหาธรรมราชาลิไทจึงได้สร้างเมืองขึ้นทางฝั่งตะวันออก คือเมืองชากังราว มีป้อมกำแพงเมืองอย่างแข็งแรงครับ ต่อมา เมื่อสมเด็จพระบรมราชาธิราช ขุนหลวงพะงั่วตีได้อาณาจักรสุโขทัย ก็โปรดให้พระยายุทธิษเฐียร หรือพระยาญาณดิศ ราชบุตรบุญธรรมเชื้อวงศ์พระร่วงมาครอง แล้วจึงเปลี่ยนชื่อเมืองเป็นเมืองกำแพงเพชรตราบจนกลายมาเป็นจังหวัดกำแพงเพชรในปัจจุบันครับ